الکترو موتور و انواع آن
الکتروموتور یا موتور الکتریکی دستگاهی است که انرژی الکتریکی را به انرژی مکانیکی تبدیل میکند. هادی¬های حامل جریان الکتریسیته درون یک میدان مغناطیسی قرار میگیرند که در نتیجه نیروی وارده بر روی آن هادی¬ها باعث حرکت الکتروموتورها میشود.
انواع الکتروموتور
دو نوع الکتروموتور در بازار وجود دارد که عبارتند از: الکتروموتورهای دوار و الکتروموتورهای خطی. الکتروموتورهای دوار دارای دو بخش متحرک و محرک هستند. به بخش متحرک الکتروموتور، روتور و به بخش محرک آن استاتور میگویند.
روتور متشکل از چندین قطعه فولادین است؛ در میان این قطعات میله¬هایی از جنس مس یا آلومینیوم قرار دارد. روتور معمولا داخل موتور قرار دارد و به حول محور خود میچرخد. روتور قفس سنجابی یکی از محبوب¬ترین نوع روتور است. این نوع روتور جنس بسیار محکمی دارد و به همین دلیل در بیشتر موتورهای الکتریکی (الکتروموتورها) از این نوع روتور استفاده میشود.
استاتور متشکل از چندین لایه فلزی است که به شکل استوانه¬ایی توخالی به یکدیگر متصل شده¬اند. روی ورقه¬ها شیارهایی وجود دارد؛ درون این شیارها سیم پیچ¬هایی قرار دارد که به کلاف معروف هستند. این کلاف¬ها به طور مستقیم به منبع انرژی الکتریکی متصل میشوند و با برقراری جریان AC یک میدان مغناطیسی چرخنده تولید میکنند.
اجزای تشکیل دهنده الکتروموتورها
الکتروموتورها از قسمت¬های مختلفی تشکیل میشوند که من جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: محور، آهن¬ربا، منبع برق، آرمیچر، ذغال هادی و سوئیچ تغییر دهنده جهت برق.
روش تغذیه الکتروموتورها
الکتروموتورها با توجه به نوع ساختاری که دارند به دو روش متفاوت تغذیه میشوند؛ جریان مستقیم (DC) و یا جریان متناوب (AC).
الکتروموتور DC و انواع آن
الکتروموتورهای DC به موتورهای میدان سیم پیچی شده هم معروف هستند. در الکتروموتورهای DC، آرمیچری روی روتور وجود دارد که به شکل آهن¬ربای الکتریکی است. سوئیچی به نام کموتاتور جهت جریان الکتریکی آرمیچر را در هر سیکل دوبار برعکس میکند تا قطب¬های آهنرباهای الکتریکی، آهنرباهای دائمی استاتور را جذب و دفع کنند. سرعت چرخش این نوع الکتروموتورها به میزان ولتاژ ورودی و گشتاور جریان ورودی، یا به عبارت دیگر به گشتاور ترمزی بستگی دارد. این نوع الکتروموتورها انواع مختلفی دارند که در زیر به توضیح آنها میپردازیم.
- الکتروموتور DC سری: در این نوع الکتروموتور، سیم پیچ استاتور به صورت سری به سیم پیچ روتور متصل میشود. این نوع الکتروموتورها گشتاور راه انداز بالا دارند. به همین دلیل در ساخت جرثقیل، بالابر هیدرولیک، پرس¬های ضربه¬ایی، لوکوموتیوهای شهری و آسانسور از این نوع موتورهای الکتریکی استفاده میشود. نام دیگر این الکتروموتورها، موتورهای کششی یا اصطکاکی می باشد.
- الکتروموتور DC شانت: در این نوع الکتروموتور، سیم پیچ استاتور به صورت موازی با سیم پیچ روتور ارتباط برقرار میکند. این نوع الکتروموتورها گشتاور حرکتی حداکثر را دارند. به واسطه همین مشخصه این نوع الکتروموتور بیشتر در داخل هواکش¬های صنعتی و دمنده¬ها به کار میرود.
- الکتروموتور DC مرکب: الکتروموتور DC مرکب ترکیبی از الکتروموتورهای سری و شانت است. دو مدل الکتروموتور DC مرکب داریم که عبارتند از الکتروموتور DC مرکب اضافی و الکتروموتور DC مرکب نقصانی.
از الکتروموتور DC مرکب اضافی در شرایطی استفاده میشود که به ویژگیهای موتور سری نیاز باشد ولی با برداشتن بار، موتور غیر قابل مهار نشود و همچنین دور آن خیلی افزایش نیابد. به عنوان مثال از این نوع الکتروموتور در دستگاه¬های تراش استفاده میشود؛ چرا که دستگاه¬های تراش در هر دوره کاری بی بار میشوند و دوباره در دوره کاری بعد زیر بار قرار میگیرند.
از الکتروموتور DC مرکب نقصانی در مواردی استفاده میشود که به بارهایی کمتر از بارهای نامی و سرعت نسبتا ثابت نیاز باشد. معمولا از این نوع موتورها در آزمایشگاه¬ها به منظور تامین دور ثابت استفاده میشود.
الکتروموتور AC و انواع آن
از این نوع الکتروموتورها بیشتر برای ساخت سامانه¬های حرکتی در زمینه تجهیزات صنعتی و خانگی استفاده میشود. این نوع الکتروموتورها طراحی بسیار ساده و سیستمی مستحکم دارند. استفاده از این نوع موتورها مقرون به صرفه است و هم چنین لازم نیست برای نگهداری این موتورها هزینه بالایی صرف کرد. الکتروموتورهای AC تنوع بسیار زیادی دارند که هر کدام از آنها در شرایط متفاوتی کاربرد دارند. - الکتروموتور AC آسنکرون: این نوع الکتروموتور خود به دو نوع متفاوت تقسیم میشود؛ الکتروموتورهای قفسه سنجابی و روتور سیم پیچی شده.
الکتروموتورAC آسنکرون قفسه سنجابی: این موتورهای الکتریکی روتوری استوانه¬ایی شکل دارند؛ در بین شیارهای محیطی این موتور میله¬هایی از جنس آلومینیوم و یا مس تعبیه شده است. این نوع الکتروموتور هم مزایا و معایب مخصوص به خود را دارد. از جمله مزایای الکتروموتورهای قفسه سنجابی میتوان به موار زیر اشاره کرد: این الکتروموتورها قیمتی مناسب و طراحی بسیار ساده¬ایی دارند؛ میتوان گفت سرعت گردش این موتورها در بارهای مختلف تقریبا ثابت است. تغییر بار منجر به توقف حرکت این نوع الکتروموتورها نمیشود. در مقایسه با الکتروموتورهای سیم پیچی شده، ضریب قدرت بهتری دارند. از جمله معایب این نوع موتورها عبارتند از: زمانیکه با بار کم در حال حرکت است، ضریب قدرتش کاهش می¬یابد؛ با کاهش ولتاژ نمیتوان دور این موتورها را تغییر داد (برای تغییر دور موتور حتما باید از دستگاه AC Drive کمک گرفت)؛ این نوع الکتروموتورها به تغییرات ولتاژ واکنش نشان میدهند، به عبارت دیگر با کاهش ولتاژ، میزان جریان آن افزایش می¬یابد. گشتاور بسیار پایینی دارند؛ مقاومت روتور این موتورها بسیار کم است.
الکتروموتور AC آسنکرون با روتور سیم پیچی شده: در این نوع الکتروموتور میله¬ایی درون روتور وجود ندارد؛ و به جای استفاده از میله، روتور را سیم پیچی میکنند و این سیم پیچ¬ها را به حلقه¬های لغزنده¬ایی متصل میکنند. این حلقه¬های لغزنده خود به کمک جاروبک¬هایی به بیرون موتور هدایت میشوند. با قرار دادن استارتر در مسیر این سیم پیچ¬ها میتوان مقاومت روتور را کم و زیاد کرد. این الکتروموتور هم برای خود مزیت¬هایی دارد؛ به عنوان مثال: گرما در بیرون از استارتر تولید میشود؛ قابلیت¬ استارت¬های پی در پی دارد؛ میتوان به راحتی جریان استارت الکتروموتور را تنظیم کرد؛ در لحظه استارت دارای حداکثر گشتاور است. - الکتروموتور AC سنکرون: در الکتروموتورهای سنکرون، روتور و استاتور سیم پیچی میشوند؛ روتور سیم پیچی شده توسط منبع DC تغذیه میشود. زمانیکه جریان DC به روتور متصل میشود، روتور با میدان دوار استاتور شروع به چرخش میکند. برای راه اندازی الکتروموتور سنکرون، بعد از اینکه محرک اولیه قطع شد، الکتروموتور با سرعت سنکرون میچرخد.
از این نوع الکتروموتورها میتوان به عنوان ژنراتور سنکرون و یا الکتروموتور سنکرون استفاده کرد. این نوع الکتروموتور دور ثابتی دارد و به همین دلیل در ساعت¬های الکتریکی مورد استفاده قرار میگیرد. از مزایای این نوع موتور میتوان به موارد زیر اشاره نمود: در برابر نوسان ولتاژ حساسیت خاصی نشان نمیدهد؛ بازده بسیار بالا و ضریب قدرت مناسبی دارد؛ توانایی کار به طور مستقیم با ولتاژ بسیار زیاد را دارد. از معایب این نوع الکتروموتور میتوان موارد زیر را نام برد: سرعت ثابتی دارد، یعنی نمیتوان سرعت آن را کم و زیاد کرد؛ نمیتواند بار اضافه را تحمل کند. برای قطب¬های این الکتروموتور به جریان متناوب برای سیم پیچ استاتور و همچنین جریان دائم نیاز است؛ به همین دلیل قیمت بالایی دارد؛ به راه انداز اولیه (مثلا موتور کمکی) نیاز دارد.
الکتروموتور AC القایی و انواع آن
الکتروموتورهای القایی هم همانند سایر موتورهای الکتریکی دارای استاتور و روتور است. این نوع موتورها با کمک القای الکترومغناطیسی کار میکنند. منظور از القای الکترومغناطیسی پروسه-ایی است که در آن یک هادی الکتریکی درون یک میدان مغناطیسی گردان قرار میگیرد و در نهایت نیروی محرکه الکتریکی در آن القا میشود. منظور از موتور القایی، موتور تحریک یگانه است. در الکتروموتورهای القایی منبع تغذیه تنها به یک بخش از این موتور، یعنی استاتور، متصل میشود. موتورهای القایی را معمولا بر حسب تعداد کلاف¬های استاتور تقسیم بندی میکنند؛ الکتروموتورهای القایی دو نوع مختلف دارند که در زیر به توضیح آنها خواهیم پرداخت.
الکتروموتور القایی تک فاز:
این نوع الکتروموتورها قیمتی مناسب دارند و برای نگهداری آنها لازم نیست هزینه بسیار زیادی صرف شود. این نوع الکتروموتورهای القایی بیشترین کاربرد را در صنعت دارند. در این مدل الکتروموتور تنها از یک کلاف استفاده میشود. الکتروموتور القایی تک فاز با یک منبع تغذیه متناوب تک فاز کار میکند. این نوع موتور الکتریکی، خود راه انداز نیست. در این نوع الکتروموتورها، روتور از نوع قفس سنجابی است. برای چرخش موتور در این نوع الکتروموتورها به یک استارتر نیاز است تا ضربات اغازین را تولید کند. این مدل الکتروموتور خود انواع متفاوتی دارد که عبارتند از: الکتروموتور القایی تک فاز AC با فاز شکسته، الکتروموتور القایی تک فاز AC با استارت خازنی و الکتروموتور القایی تک فاز AC با خازن دایمی اسپیلت.
الکتروموتور القایی سه فاز:
در مواردی که به توان بسیار بالا نیاز باشد، از الکتروموتورهای القایی سه فاز استفاده میشود. در این نوع الکتروموتورها برای ایجاد یک میدان الکترومغناطیسی دوار از اختلاف فاز موجود بین فازهای منبع تغذیه¬ی چند فاز الکتریکی استفاده میشود. در این موتورها، روتور دارای تعدادی هادی-های مسی است که ثابت هستند. این هادی¬های ثابت میدان مغناطیسی دوار استاتور را قطع میکنند و به دلیل القای الکترومغناطیسی، نیروی محرکه الکتریکی در روتور القا میشود.
الکتروموتور خطی
الکتروموتور خطی در واقع نوعی موتور القایی AC است که برش داده شده و صاف شده است. در این نوع الکتروموتور استاتور و روتور به صورت خطی تعبیه شده¬ و به جای تولید یک گشتاور گردشی، یک نیروی خطی تولید میکند. اینکار را با ایجاد یک میدان الکترومغناطیسی سیار در قسمت طول خود انجام میدهد. غالبا در موتورهای خطی از آهنرباهای ابررسانایی به منظور کاهش مصرف انرژی استفاده میشود. این الکتروموتورهای خطی در ماشین آلاتی که نیاز به حرکت خطی دارند، به کار میروند. به عنوان مثال جرثقیل¬های سقفی و نوار نقاله¬های بدون ریل.
انواع اتصالات الکتروموتورها:
الکتروموتور پایه دار B3
الکتروموتور فلنج دار B5
الکتروموتور پایه فلنج B35
الکتروموتور پایه نیم فلنج B34
تا به اینجا با انواع الکتروموتورها آشنا شدید، در آخر وقت باید بگوییم پلاکی بر روی موتورهای الکتریکی نصب میشود که حاوی اطلاعات بسیار مفید و ارزشمندی است. برای استفاده مفید از موتور مورد نظر و نگهداری هر چه بهتر آن حتما باید به اطلاعات موجود روی پلاک دقت کرد. در غیر اینصورت ممکن است موتور بسوزد و یا عمر مفیدش کمتر شود.